عناصر و اصول عمومی طراحی معماری

طراحی معماری یک برنامه بصری است، برای خلق یک اثر. هر آنچه ما در طبیعت می بینیم دارای طرحی است با یک برنامه ی بصری مشخص و مربوط به خود. هر طرح یا ترکیب بندی از دو قسمت عمده تشکیل می شود.
1.    عناصر طراحی معماری
2.    اصول طراحی معماری
عناصر طراحی معماری، به اجزا تشکیل دهنده یک طرح گفته می شود واصول در واقع به قوانینی گفته می شود که جهت چیدمان این اجزا کنار یکدیگر از آن استفاده می کنیم. هر آنچه طراحی معماری می کنیم از عناصری تشکیل یافته که طراح تلاش خواهد نمود این عناصر را بر اساس یکسری اصول و قوانین در جهت رسیدن به نتیجه ای مطلوب در کنار یکدیگر چیدمان نماید.
مبانی و اصول طراحی معماری هر پدیده از دو دسته اصلی تشکیل شده است. یکی مبانی و اصول عمومی که معمولا بین کلیه ی جنبه های طراحی مشترک است؛ و دومی مبانی و اصول اختصاصی مرتبط با همان طرح، که بررسی و شناخت هر دو ضروری و لازم می باشد.

عناصر طراحی معماری

 عناصر، اجزا یا قسمت هایی از طراحی معماری بوده که می توان آنرا به صورت مجزا در هر طرح بصری یا کار هنری، تشخیص داد. این اجزا ساختار اصلی طرح را تشکیل می دهند، و پیام های متنوعی ارسال می نمایند. محققین هر یک عناصر متعددی را نام برده که از این میان متداول ترین آن در طراحی معماری عبارت اند از:

نقطه در طراحی معماری

کوچکترین و اساسی ترین عنصر طراحی معماری ، نقطه نام دارد. بیشتر اوقات نقطه، امضا یا مشخصه ی یک طراح است که آن را یاد می گیرد و یا به صورت غریزی از آن برخوردار است. از نقطه برای بدست آوردن خط، شکل و بافت استفاده می شود و خیلی از مواقع به صورت تکی در طراحی معماری مورد استفاده قرار می گیرد.
در صورت وجود یک نقطه حس تاکید بوجود می آید، دو نقطه به صورت یک خط دریافت می شود و سه نقطه شکل مثلث را القا می کند. درک ارتباط بین نقاط توسط ذهن انسان و مطابق با قانون گشتالت صورت می پذیرد.
در طراحی معماری نقطه عنصری نسبی است. نسبی بودن آن بدین معنی است که با توجه به زمینه ای که در آن قرار دارد و فاصله ی ناظر از آن، سنجیده و درک می گردد. پنجره یک نما در طراحی معماری از فاصله نزدیک به صورت یک شکل دریافت می شود در حالی که همان پنجره از انتهای خیابان و از فاصله ی بیشتر به صورت یک نقطه در بدنه ی خیابان درک می شود.

خط در طراحی معماری

در طراحی معماری خط یک فرم است با طول و عرض مشخص لاکن فاقد عمق. خط به عنوان مهمترین عنصر بصری وسیله ی است که طراح از آن برای ایجاد لبه ها و شکل ظاهری استفاده می کند. خط به وسیله حرکت دست طراح ایجاد می شود و جهت آن بیان کننده احساس درونی طراح بوده و بر حس و حال فضا تاثیر می گذارد. قاطع ترین عنصر بصری شمرده می شود زیرا برای همگان آشنا، صریح و روشن است و چشم بیننده را هدایت کرده و مقصد خود را به بیننده نشان می دهد. در طراحی معماری خطوط حاکم بر طرح باید برای بیننده قابل تشخص باشد تا او بتواند جهت طرح، شروع و پایان آن را تشخیص دهد.
خط ها در بیان احساسات و آرامش نقش بسزایی داشته و بر اساس نوع های مختلف آن احساسات گوناگونی به بیننده القا می کند.
در هر نوع ادراک بصری خطوط افقی و عمودی بر خطوط مایل رجحان دارند، چون اثر تحریکی آنها کمتر است.
در طراحی معماری خطوط قایم حس مکث به فضا القا می کند لذا با عملکرد ورودی ها سازگار بوده لاکن توصیه می شود طرح مایه ی کلی نما های مجاور خیابان، بر اساس خطوط افقی برنامه ریزی شود.

شکل در طراحی معماری

شکل به فضایی در در طراحی معماری اطاق می شود که به صورت بصری قابل تشخیص باشد. این کار به وسیله یک خط بسته، رنگ و یا تغییر در تونالیته جهت تعریف دور ظاهری صورت می گیرد. شکل به چیزی اطلاق می شود که از زمینه خود به وسیله یک دور ظاهری قابل تشخیص باشد در حالی که حجم نمایش طول، عرض و عمق یک فرم است. شکل (گشتالت) و فرم (صورت) اغلب یکی در نظر گرفته شده در حالی که یکی نیستند.
گشتالت یا شکل عبارت است از کلیت قابل رویت، محاط در حدود، کم و بیش مرکب از اجزا و دارای وحدت کلی در تظاهر یک شی. فرم یا صورت از لحاظ تئوری با شکل متفاوت بوده اما در عمل بسیار شبیه آن است در حالی که فرم یا صورت، تظاهر حسی و واضح یک شی است و این بیانی است که خود را در معرض قضاوت قرار می دهد.
شکل به طرح مربوط است اما صورت به نمایش گذاشتن اجزا جدائی ناپذیر می پردازد.
شکل ها به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
1.    هندسه ساده
2.    ترکیبی
اشکال هندسی ساده همان مربع، دایره و مثلث بوده و اشکال ترکیبی در بر گیرنده چند ضلعی ها، مستطیل و هر شکل دیگر در طبیعت می باشد. هر شکلی در طبیعت اطراف ما دیده شود ترکیبی است از اشکال ساده هندسی. در یک اثر هنری موضوعات، معانی و احساسانت مورد نظر هنرمند، از طریق اشکال و ترکیب آن ها با یکدیگر، بر بیننده تاثیر می گذارند.

فرم در طراحی معماری

در طراحی معماری فرم بر خلاف شکل که عنصری دو بعدی و مسطح می باشد، عنصری است سه بعدی که طول، عرض و ارتفاع را نمایش می دهد. در حالی که فرم شامل حس سه بعدی توده یا حجم بوده شکل بیشتر به آن جنبه فرم که کنترل کننده ظاهر یا نمایش کلی آن است مربوط می باشد. بیکن این گونه فرم را در کتاب طراحی شهرها تعریف می نماید.
فرم در معماری در واقع نقطه اتصال توده و فضا است.
در طراحی معماری فرم مهمترین عامل تعیین کننده برای یک جزء بوده و ساختار طراحی را مشخص می نماید. اگر بخواهیم نظمی در دنیای بی نهایت وسیع فرم ها بوجود آوریم به ناچار اولین قدم تقسیم کردن فرم ها است.
1.    فرم های با قاعده
2.    فرم های بی قاعده

منبع: کتاب راهنمای طراحی نما/ سید یوسف احمدی